အငျးတောျကွီးအိုငျ ရရှေညျတညျတံ့ခိုငျမွဲရေးအတှကျ သဘာဝသဈတောမြားနှငျ့ သဘာဝပတျဝနျးကငြျထိနျးသိမျးရနျလို
EPN
သတငျးဆောငျးပါး၊ ၂၀၂၂ခုနှဈ၊ ဇူလိုငျ ၁၄ ရကျ
ကခငြျပွညျနယျ မိုးညှငျးခရိုငျအတှငျးရှိ အငျးတောျကွီးအငျး (အိုငျ)သညျ အရှေ့တောငျအာရှတှငျ တတိယအကွီးဆုံး ရခြေိုအငျး(အိုငျ) ဖွဈပွီး၊ ရတေိမျအငျး အမြိုးအစားတှငျ ပါဝငျကွောငျး သိရသညျ။ ရရှေညျတညျတံ့ခိုငျမွဲရေးအတှကျ အငျး(အိုငျ) ဝနျးကငြျ သဘာဝပတျဝနျးကငြျနှငျ့သဈတောမြား ကာကှယျထိနျးသိမျးရနျပေး လိုအပျနကွေောငျး ဒသေခံမြားထံမှ သိရသညျ။
အငျးတောျကွီးဒသေတှငျ ရှမျးနီလူမြိုးမြားနှငျ့ အခွားမြိုးနှယျစုမြား စုပေါငျးနထေိုငျကွပွီး စိုကျပြိုးရေးလုပျငနျးကို အဓီကလုပျကိုငျကွသညျ။ ဒသေတှငျး သာယာလှပသညျ့ သဘာဝရှု့ခငျးမြားနှငျ့ နာမညျကြောျရှှမေဉ်စူရလေယျဘုရား တညျရှိခွငျးကွောငျ့ ပွညျတှငျးပွညျပခရီးသှားဧညျသညျမြားအား ဆှဲဆောငျသညျ့နရောဖွဈလာသညျ။ အငျးတောျကွီးအိုငျ ရရှေညျတညျတံ့နိူငျရေးအတှကျ သဘာဝပတျဝနျးကငြျထိနျးသိမျးရေး လူမှုရေးအသငျးအဖှဲ့မြားစှာရှိနသေလို၊ အငျးတောျကွီးအိုငျသညျ အာဆီယံ အမှအေနှဈစာရငျးဝငျ ဒသေဖွဈသညျ့အပွငျ အငျးတောျကွီးဘေးမဲ့တောကိုလညျး ကုလသမဂ်ဂ ပညာရေးသိပ်ပံနှင့ျ ယဉျကြေးမှုအဖှဲ့ UNESCO ၏ ဇီဝအဝနျးနယျမွအေဖွဈ ၂၀၁၇ ခုနှဈတှငျ သတျမှတျခဲ့ကွောငျး သိရသညျ။
အငျးတောျကွီးအငျး(အိုငျ) ၏ဘေးပတျလညျ အရှေ့ဖကျတှငျ မိုးကောငျးမွို့နယျ အထိ၊ အရှေ့တောငျ ဘကျတှငျ ဟိုပငျ- မိုးညှငျး ကပျကြောျတောငျကွားအထိ တောငျဘကျ တှငျ စဈကိုငျးတိုငျး (ဟုမ်မလငျးမွို့နယျ) မံစီကွီးအထိ အနောကျဘကျ တှငျ ဗနျးမောကျမွို့နယျနှင့ျ မွောကျဘကျတို့တှငျ ကာမိုငျးမွို့နယျထိ ကယြျဝနျးပွီး အကယြျဝနျး ၃၁၄.၆၇ စတုရနျမိုငျခန့ျရှိ၍ ဒသေကွီးတဈခုလုံးကို အငျးတောျကွီးဒသေဟုအသိအမှတျပွု ခေါျတှငျသညျ။
“အငျးတောျကွီးအငျး(အိုငျ) မတိမျကောအောငျ ထိနျးသိမျးကာကှယျဖို့ဆိုရငျ လကျကနြျသဈပငျ သဈတောတှကေို အခြိနျမီထိနျးသိမျးဖို့လိုအပျတယျ။ လကျရှိမှာ မိုးရှာပွီးရငျ မိုးရနေဲ့အတူ နှုနျးမွသေဲတှပေါလာတယျ။ အငျး(အိုငျ)ထဲ မွထေုမြားဝငျရောကျလာပွီး တဖွညျးဖွညျးနဲ့ရှမျးပွညျနယျက အငျးလေးကနျလိုနှရောသီမှာ ရခေမျးခွောကျလာပွီး အငျးတောျကွီးအငျး(အိုငျ) တိမျကောပြောကျကှယျသှားမညျကို ဒသေခံမြားက အနဖွေငျ့စိုးရိမျးနကွေောငျး” အငျးတောျကွီးဒသေခံဒေါျတငျမကေ ပွောသညျ။
အငျးတောျကွီးအငျး(အိုငျ)သညျ အရှေ့လောငျဂြီတှဒျ (၉၆ ဒီဂရီ ၂၃မိနဈ နှင့ျ ၉၇ ဒီဂရီ) ကွားနှင့ျ မွောကျလတ်တီတှဒျ (၂၅ ဒီဂရီ ၁၈မိနဈ နှင့ျ ၂၆ ဒီဂရီ) အကွား ပငျလယျရမေကြျနှာပွငျအထကျ ပေ ၇၀၀ အမွင့ျတှငျ တညျရှိသညျ။ အငျးရပွေငျသညျ စတုရနျးမိုငျ (၁၀၀) မြှရှိ၍ မိုးရာသီအခြိနျတှငျ အနောကျဖကျကမျး လုံးတုံနှင့ျ အရှေ့ဖကျကမျး ဟဲပုရှာကွားရပွေငျသညျ အကယြျဆုံးရပွေငျဖွဈသညျ။
“အငျးတောျကွီးအိုငျ ရခေနျးခွောကျမှုက၂၀၁၀ ပွည့ျနှဈလောကျက စတငျဖွဈလာခဲ့တာဖွဈပွီး၊ ၂၀၂၀ ခုနှဈ၊ မလေမှာ အငျးရခေနျးခွောကျမှုက အဆိုးဆုံးကွုံတှေ့ခဲ့ရတယျ”လို့ ဒသေခံမြားက ပွောသညျ။
မိမိတို့နိုငျငံ၏ သဘာဝပတျဝနျးကငြျသညျ စတငျပကြျစီးယိုယှငျးလာနကွေောငျး၊ အဓီကအခကြျမှာ သဈတောပွုနျးတီးမှုမြားနှငျ့ ရှှတေူးဖေါျမှုမြားကွောငျ့ ရအေရငျးအမွဈမြားနှငျ့ သဘာဝရဝေငျခြောငျးမြားအား မထိနျးခြုပျနိူငျ၍ မွပွေိုမှုမြား၊ ခြောငျးကောမှုမြား ကွုံတှေ့လာနိူငျရကွောငျး၊ မိုးလဝေသပညာရှငျ ဦးထှနျးလှငျမှ ၂၀၁၇ ခုနှဈတှငျ သတငျးမီဒီယာမြားအား ပွောကွားခဲ့သညျ။
အငျးတောျကွီးအငျး(အိုငျ)သို့ နှဈစဉျနှဈတိုငျး နိုဝငျဘာလမှ မတျလအတှငျး ဆောငျးခိုငှကျ ကောငျရေ ၂၀၀၀၀ ကြောျလောကျ လာရောကျခိုလှုံ ကကြျစားလေ့ရှိကွောငျး၊ အငျးတောျကွီးဒသေရှိ သဈတောထိနျးသိမျးရေးလုပျငနျး ဆောငျရှကျနသေူမြား ကောကျယူထားသော မှတျတမျးမြားအရ သိရသညျ။ လာရောကျသညျ့ ငှကျမြိုးစိတျ ၄၅ မြိုးရှိပွီး ၎င်းငျးထဲမှ ကမ်ဘာ့ရှားပါးငှကျမြိုးစိတျ ၁၀ မြိုးကြောျလညျး ပါဝငျကွောငျး သိရသညျ။
မွနျမာနိုငျငံသညျ ကမ်ဘာပေါျတှငျသဈတောပွုနျးတီးမှု တတိယ အမြားဆုံးနိုငျငံဖွဈပွီး ရာသီဥတုပွောငျးလဲမှု အကြိုးဆကျအနဖွေငျ့ ဒုတိယ အမွငျ့ဆုံးခံစားနရေသညျ့ နိုငျငံတှငျပါဝငျကွောငျး မွနျမာနိုငျငံရာသီဥတုပွောငျးလဲခွငျးဆိုငျရာလေ့လာခကြျမြားအရ သိရသညျ။
ပွီးခဲ့သောနှဈပေါငျး ၂၀ အတှငျး မွနျမာနိုငျငံအနဖွေငျ့ မိုးရှာသှနျးမှုမကှာခွားသောျလညျး မိုးရှာခြိနျမှာတိုတောငျးလာပွီး အကြိုးဆကျအနဖွေငျ့ အခြိနျတိုအတှငျး မိုးပိုလာနိူငျပွီး ရကွေီးမှုမြားဖွဈပေါျလာသညျဟု MIID (Myanmar Institute for Integrated Develoment) မှ ထုတျပွနျထားသညျ။
ကတေီ